Author Archives: A-Team

Wzorzec zachowania przestępczego to dwa lub więcej przestępstw, które wydają się unikalne ze względu na podobieństwo jakie między nimi zachodzi. Podobieństwo to może się ujawniać w różnych czynnikach: w zachowaniu sprawcy, charakterystyce ofiar, miejscu w którym się wydarzyły czy gatunku skradzionych dóbr. Ujawnione cechy wspólne znacząco odróżniają wzorcowe przestępstwa od innych, spoza wzorca, które pojawiają się na podobnym obszarze czy w określonym czasie.

IACA (International Association of Crime Analysis) wskazuje na 7 podstawowych wzorców zachowań przestępczych, które pozwalają na zauważenie i zdefiniowanie samego wzorca. A oto one:

1. Seria (series) – grupa podobnych przestępstw, które mogły zostać popełnione przez tą samą osobę lub grupę osób, działającą wspólnie. Np. cztery podpalenia lokali prowadzących działalność komercyjną, w których okolicy zaobserwowano mężczyznę w wieku 45-50 lat, noszący żółte dresowe spodnie , czarną bluzę z kapturem i żółtą czapkę z daszkiem z napisem Yankees. Mężczyzna w każdym przypadku oddalał się szybko z miejsca pożaru zaraz po tym, jak uruchomił się alarm przeciwpożarowy.

2. Spree – specyficzna forma przestępstw seryjnych charakteryzujących się wysoką frekwencją czynów w bardzo krótkim okresie czasu. Np. seria kradzieży akcesoriów lub przedmiotów z samochodów na parkingu podziemnym, które zdarzyły się w przeciągu godziny.

3. Hot prey – grupa przestępstw popełnionych przez jedną bądź więcej osób, których ofiary łączą wyraziste wspólne cechy. Np. dziesięć napadów w przeciągu dwóch miesięcy na nietrzeźwe osoby, powracające w weekend nocą z barów i restauracji.

4. Hot product – grupa przestępstw popełnionych przez jedną bądź więcej osób, które łączy ze sobą rodzaj skradzionych dóbr. Np. 30 kradzieży z samochodów nawigacji GPS w przeciągu trzech miesięcy.

5. Hot spot – grupa podobnych przestępstw popełnionych przez jedną bądź więcej osób w miejscach położonych niedaleko siebie bądź w jednej okolicy (np. dzielnicy). Np. osiem włamań, które wydarzyły się w dzień w mieszkalnej dzielnicy podmiejskiej, w których nie odnaleziono jak dotąd podobieństw w sposobie dostania się do budynku i nie zidentyfikowano sprawców.

6. Hot place – grupa podobnych przestępstw popełnionych przez jedną bądź więcej osób w tym samym miejscu. Np. lokalne kino, które doświadczyło piętnastu kradzieży z samochodów, kilku najazdów graficiarzy oraz dwóch napadów z bronią w ręku na klientów na parkingu, w przeciągu jednego miesiąca.

7. Hot setting – grupa przestępstw popełnionych przez jedną bądź więcej osób, w których podobny jest typ miejsca w których się wydarzyły. Np. seria czternastu kradzieży z firmowych wanów i ciężarówek zaparkowanych nocą w dzielnicach mieszkalnych, w przeciągu 3 tygodni.

Każdy z tych wzorców, co oczywiste, wymaga nieco innego podejścia analitycznego i użycia innych technik pracy, na przykład analiza przestępstw pasujących do wzorca hot prey wymaga stworzenia wyczerpującej charakterystyki ofiar (analiza profilu ogólnego) a hot spot – naniesienia czynów na mapy (geoanaliza).

ŹRÓDŁO: Crime Pattern Definitions for Tactical Analysis (IACA)

Jak zatrudnić przyszłego idealnego analityka? Wygląda na to, że nie jest to proste. Krótki przegląd rekrutacji analityków choćby w USA, gdzie analiza kryminalna (i inne jej odmiany) są już dość dobrze ugruntowane, prowadzi do wniosku, że każda służba robi to inaczej. Czyżby żadna z nich nie znalazła metody na tyle dobrej, aby zaszczepić ją w pozostałych instytucjach?

NSA na przykład zatrudnia analityków do gromadzenia informacji z różnych źródeł, poddawania analizie danych mających znaczenie dla bezpieczeństwa narodowego oraz przedstawiania szczegółowych raportów w związku z ustalonymi faktami bądź przewidywanymi następstwami. Analitycy zajmują się tam pochodzącymi z zagranicy danymi z SIGINT (signals intelligence), czyli z grubsza danymi teleinformacyjnymi i telekomunikacyjnymi, które czasem zbiorczo nazywane są wywiadem elektromagnetycznym. Niektóre z tych informacji pochodzą z tajnych źródeł, inne nie, tym niemniej praca nad informacjami z SIGINT zwykle jest ściśle tajna. Stąd też wszyscy kandydaci na stanowisko analityka NSA muszą przejść szeroką procedurę weryfikacji, której celem jest sprawdzenie czy spełniają warunki bezpieczeństwa dostępu do informacji ściśle tajnych. Kandydat na analityka NSA przechodzi kilka etapów przesłuchań. Wywiad operacyjny najbliższy jest klasycznej rozmowie kwalifikacyjnej, podobnej do tych prowadzonych do każdej innej pracy. Jedyną różnicą może być to, że wywiad ten przeprowadzany jest przez zespół rekruterów a nie pojedynczego HR-owca. Jeżeli kandydat dobrze poradzi sobie podczas wywiadu operacyjnego, NSA może mu złożyć ofertę pracy, która nie jest jednak gwarancją że zostanie ostatecznie zatrudniony. Kandydat wciąż musi przejść pozytywnie pozostałe etapy rekrutacji, w tym badania psychologiczne, test na poligrafie i weryfikację bezpieczeństwa.

Wygląda więc na to, że poszukiwanie predyspozycji analitycznych ogranicza się tam do jednej rozmowy kwalifikacyjnej, gdyż później kandydat wpada w wir testów standardowych dla wszystkich kandydatów. Czy to NSA wystarcza? Niektórzy twierdzą, że rekrutacja ta jest wadliwa i za przykład przywołują, skądinąd słusznie, samego Edwarda Snowdena. My jednak nie będziemy się nim zajmować, gdyż w źródłach raczej nie pojawiają się wyraziste zarzuty akurat co do jego kompetencji analitycznych.

Z kolei w FBI sytuacja wygląda zgoła inaczej. Kandydat na analityka jest tam najpierw „skanowany”, podobnie jak na każde inne stanowisko. Jeśli pomyślnie przedrze się przez ten etap wstępny, kierowany jest na 3-stopniowy egzamin, podczas którego musi zdać jeden etap, aby przejść do drugiego. W fazie pierwszej przyszły analityk przechodzi test komputerowy, badający myślenie analityczne, logiczne rozumowanie i osobiste doświadczenia związane z jego ewentualną przyszłą pracą. Potem kierowany jest na symulację, podczas której musi się wcielić w rolę analityka i przeprowadzić na zadanym materiale prostą analizę oraz przedstawić jej wyniki. Dopiero w trzeciej fazie egzaminu uczestniczy w „rozmowie kwalifikacyjnej”, podczas której sprawdzane są jego zdolności komunikacyjne, umiejętność wysławiania się, ustala się czy jest zorganizowany i czy racjonalnie planuje oraz sprawdza jego predyspozycje analityczne. Dopiero gdy kandydat pomyślnie przejdzie te etapy, może otrzymać ofertę pracy jako analityk w FBI i rozpocząć podobną jak w NSA weryfikację bezpieczeństwa.

Brzmi jakby lepiej, no i analitycy FBI – słusznie czy nie – uważani są w środowisku za jednych z najlepszych na świecie. Nieco gorszą opinię mają analitycy CIA, głównie ze względu na nieszczęsny raport o irackiej broni masowego rażenia, ale ich proces rekrutacyjny na stanowiska analityków, poza standardowymi etapami ogólnymi, osnuty jest mgłą tajemnicy. Podobnie z resztą jak w brytyjskim SIS MI6 – szpiedzy nie bardzo chcą ujawniać swoje tajemnice.

Nie wygląda jednak na to, żeby któraś z zagranicznych służb dysponowała złotym środkiem, godnym szerokiego rozpowszechnienia. A w Polsce? W jednym z kolejnych artykułów spróbujemy się przyjrzeć procedurom rekrutacyjnym krajowych analityków. Sami jesteśmy ciekawi co z tego wyniknie.

 ŹRÓDŁA: Chron, CNBC, CIA, WIRED, SIS, Senate Report on Pre-war Intelligence on Iraq

ŹRÓDŁO OBRAZKA: Cartoonstock

Skąd się biorą sprawy niewyjaśnione? Albo inaczej: co czyni je „zimnymi”? Na oko cztery podstawowe czynniki, których dowolną kombinację dostrzec można w tle wielu niedomkniętych śledztw. Po pierwsze, co oczywiste, brak dowodów. Po drugie – upływający czas, który zmniejsza szansę śledczych na ich zdobycie. Pamięć świadków blednie, materiał biologiczny miesza się z innym, ślady ulegają zatarciu. Po trzecie – obciążenie pracą i napływ nowych spraw. Przestępcy nie czekają grzecznie aż śledczy skończy robotę. I w końcu, rzadziej – emerytury, przeniesienia i reorganizacje priorytetów służby, które sprawiają, że rozłożona na czynniki pierwsze sprawa trafia w ręce kolejnego śledczego, który aby ją zrozumieć musi poświęcić równie wiele czasu, co ten pierwszy. O ile oczywiście będzie w ogóle chciał się w nią równie mocno zaangażować. Wszystkie te czynniki na raz bądź każdy z osobna może skutecznie obniżyć temperaturę śledztwa tak, że sprawca nigdy nie zostanie zidentyfikowany lub skazany.

Ten krótki przegląd prowadzić może do pewnej, dla niektórych być może zaskakującej, konkluzji: doskonałym stymulatorem dla niewyjaśnionej sprawy może być, ze względu na swoją unikalną sytuację zawodową, analityk kryminalny! Metody pracy oraz techniki analityczne ulegają w czasie znacznie większym i szybszym zmianom, niż stabilny i niewiele zmieniający się od lat system pracy dochodzeniowej i śledczej. To, co jeszcze kilkanaście lat temu było niemożliwe, dziś analityk wykonuje szybko dzięki lawinowo rozwijającym się technologiom komputerowym. Szeroki dostęp do internetu, sprytnych i szybkich wyszukiwarek, portali społecznościowych, otwartych źródeł informacji umożliwia dziś sprawdzenie kilkoma kliknięciami tego, na co kiedyś czekano tygodniami. Postępuje rozwój baz danych w których można długotrwale gromadzić informacje z wielu źródeł, dzięki czemu nawet przy zmianie personelu, nowi analitycy mają szybki i jednolity dostęp do wykonanych dawniej ustaleń. Mogą je ze sobą w prosty sposób porównywać i zestawiać, uwzględniając waloryzację ich wiarygodności. Dalej – obciążenie analityków jest inne niż śledczych. Pracują stacjonarnie w biurze i zwykle nie są wciąż odrywani od pracy przez przełożonych, nakazujących załatwić to, porozmawiać z kimś, podjechać na przesłuchanie, uzupełnić akta czy uczestniczyć w zatrzymaniu. Przy odpowiednio zaplanowanych priorytetach i rozsądnym podziale pracy, nie powinni być drastycznie obciążeni dziesiątkami spraw, z których każda wymaga wykonania kolejnych dziesiątek czynności urzędowych i wyprodukowania dziesiątek pism. Praca analityczna jakby z natury rzeczy jest żmudną pracą w skupieniu nad sprawą. W najgorszym razie nad kilkoma na raz, ale wciąż nad sprawą, a nie nad jej biurokratyczną czy organizacyjną stroną.

Co takiego może się stać z, dajmy na to, 5-cio, 10-cio czy 15-stoletnią sprawą, oddaną w ręce analityka? Niektórzy, ci przyzwyczajeni do tego, że analityk kryminalny zajmuje się przeważnie danymi masowymi, pomyślą pewnie, że nic, przetrą oczy ze zdumienia i mrukną pod nosem, że w starych sprawach często nie ma płyt z bilingami telefonicznymi. Nic bardziej mylnego. Analityk bowiem z założenia wcale nie zajmuje się konkretnie danymi masowymi, tylko gromadzeniem, zestawianiem i analizowaniem informacji, a to czy pochodzą one z protokołu przesłuchań, ekspertyzy biegłego czy płyty od operatora jest dla niego sprawą drugorzędną. Co ciekawe dostrzeżono to już dawno gdzieniegdzie zagranicą, czego wyrazem jest na ten przykład szkolenie i specjalizowanie niektórych analityków w technikach przesłuchań – aby mogli oni lepiej rozumieć protokoły, świadków i podejrzanych, czy w technice kryminalistyki – aby byli w stanie sprawniej interpretować kryminalistyczny materiał dowodowy. Stara niewyjaśniona sprawa, która w czasach gdy nad nią pracowano nie podlegała weryfikacji za pomocą technik analitycznych, jak najbardziej nadaje się zatem idealnie aby spojrzeć na nią jeszcze raz, tyle że pod innym, mniej ortodoksyjnym, kątem.

Analityk może więc na przykład:

• ponownie przeanalizować wszystkie protokoły przesłuchań, aby wyłowić nieścisłości między nimi i wskazać te zagadnienia, które wymagają uzupełnienia (np. poprzez powtórne przesłuchanie świadka czy podejrzanego),
• krok po kroku sprawdzić czynności, które wykonali śledczy w tej sprawie i zasugerować co jeszcze można wykonać,
• ustalić miejsca pobytu osób pojawiających się w sprawie, które mogły się zmienić od czasów pierwotnego śledztwa,
• zbadać szerokie tło sprawy, przygotować informacje o miejscach w których wydarzyło się przestępstwo, sprawdzić czy w tym samym okresie bądź na podobnym obszarze nie działy się inne istotne wydarzenia mogące mieć wpływ na wydarzenia, poszukać podobnych spraw oraz informacji, który z podejrzanych wykazywał później aktywność kryminalną,
• ustalić listę osób powiązanych wtedy bądź teraz z podejrzanymi, które mogą dysponować informacjami na temat przestępstwa,
• przeszukać bazy danych osób zaginionych,
• poddać analizie zgromadzony kryminalistyczny materiał dowodowy i zasugerować, którym dowodom można powtórnie się przyjrzeć, zwłaszcza jeśli od czasu pierwotnego śledztwa zmieniły się metody badania takich śladów,
• skontaktować się z innymi jednostkami bądź służbami, które być może posiadają dodatkowe istotne informacje na temat podejrzanych w „zimnej sprawie”.

A to i tak tylko część, pierwsze pomysły które przychodzą do głowy gdy zastanawiamy się nad udziałem analityka w powtórnej ewaluacji sprawy niewyjaśnionej. Szczegóły jak zwykle zależeć będą od samej sprawy oraz od doświadczenia i umiejętności samego analityka kryminalnego, który – przy okazji – na pewno nauczy się czegoś, co będzie mógł wykorzystać w przyszłości. Największą wartością w tym przypadku będzie jednak sama inicjatywa i świadomość, że – oddając „cold case” w ręce osoby ze świeżym spojrzeniem i nowoczesną metodologią – zrobiliśmy wszystko co się dało.

Czy nie warto spróbować?*

ŹRÓDŁA: Reviving the Cold Case: An Analytical Approach to Case Closure, Powrót do 218 spraw niewyjaśnionych morderstw sprzed nawet 30 lat

ŹRÓDŁO OBRAZKA: hiddenlives.org.uk

* Niniejszy artykuł nie jest tłumaczeniem, lecz swobodnym omówieniem treści zawartych w publikacji „Reviving the Cold Case”.